Archiwum Rodziny Matusznych

Mieszkający w beskidzkiej wsi Laliki Antoni Matuszny fotografią interesował się od dziecka. Jak wspomina, chciał ocalić od zapomnienia życie swojej rodziny i wsi lat 70. W wieku trzynastu lat kupił pierwszy aparat fotograficzny, a kiedy miał 24 lata – kamerę, radzieckiego Quarza 5.

Film zatytułowany Życie i praca nagrywany był w latach 1974–1979. Głównymi jego bohaterami są rodzice autora: Paulina (urodzona w 1909 roku) i Ludwik (rocznik 1904). Praca w ich gospodarstwie usadowionym na górskim zboczu, niezwykle malowniczo prezentującym się na filmach i fotografiach, wymaga dużej siły i odporności zarówno od ludzi, jak i od towarzyszących im zwierząt gospodarskich. Film prezentuje bowiem gospodarkę tradycyjną, niezmechanizowaną. Widzimy m.in. obrzęd okadzania dymem z palmy oraz święcenia konia i narzędzi rolniczych przed pierwszym wyjściem w pole (co miało strzec przed nieszczęściem), oranie pługiem, tzw. kopyrtokiem, bronowanie pod zasiew zboża, zasiew pierwszym we wsi siewnikiem, roztrząsanie świeżo skoszonej trawy, ładowanie jej na wóz (w czym pomagają żona autora Elżbieta i siostra Anna), koszenie żyta, wywożenie obornika, karczowanie tzw. krudy, czyli obrośniętej drzewami góry kamieni zwożonych przez lata z pola, ściąganie ze stromego zbocza na specjalnych saniach potężnego pnia („ryzykowne zajęcie” – jak wspomina autor), wreszcie prace ciesielskie i kołodziejskie gospodarza. Równolegle z pracami na roli i w obejściu możemy przyglądać się kobiecej pracy w domu: cerowaniu wysłużonych wełnianych skarpet, obieraniu ziemniaków, rozpalaniu pieca, przygotowywaniu posiłków. Zarówno w pracach domowych, jak i w tych w polu pomagają dzieci, na przykład kamienie na polu pomaga babci zbierać wnuczka Teresa, a obierać ziemniaki wnuczka Basia. Film nosi również znamiona autoportretu, obserwujemy jego autora podczas prac w gospodarstwie (na przykład pomaga ojcu w spawaniu, roztrząsa świeżo skoszoną trawę; kapelusz, który nosi w tej scenie, ma do teraz), odpoczywającego, czytającego gazetę, przy ognisku (w „kowbojskiej” stylizacji) i realizującego filmowo-fotograficzną pasję. Miał wówczas małą pracownię fotograficzną, w której wykonywał zdjęcia okolicznościowe i legitymacyjne. Widzimy, jak uczy robić zdjęcia swoje siostrzenice.

(KN)